دستگاه گوارش چیست ؟ چه مسائلی باعث ابتلا به بیماریهای دستگاه گوارش میشوند؟ بیماریهای دستگاه گوارش چه تفاوت با بیماریهای گوارشی دارند؟ بیماریهای مربوط به دستگاه گوارش با چه علائمی بروز میکنند؟ بهترین درمان بیماریهای مربوط به دستگاه گوارش چیست؟ مراقبتهای قبل و بعد از درمان بیماریهای دستگاه گوارش به چه صورت است؟ سوالات گفته شده ممکن است سوال شما هم باشند به خصوص اگر به تازگی مبتلا به یکی از بیماریهای گوارشی شده باشید. در این مطلب از مجموعه جراحی دستگاه گوارش دکتر علیرضا ایزدی، قصد معرفی کامل دستگاه گوارش، بیماریها و مشکلات مربوط به آن و روشهای درمانی مختلف مربوط به درمان این بیماریها را داریم، با ما همراه باشید.
دستگاه گوارش انسان
دستگاه گوارش انسان یکی از مهمترین بخشهای بدن است که وظایف زیادی در بدن ایفا میکند و مهمترین آنها تامین انرژی مورد نیاز بدن با کمک غذاهای مصرفی است. دستگاه یا سیستم گوارشی از بخشهای مختلفی تشکیل شده که هر یک علاوه بر وظیفه کلی یعنی دریافت، جذب و هضم غذا، وظایف دیگری هم بر عهده دارند. برای مراقبت از این دستگاه ابتدا باید با تک به تک بخشها و اندامهای این دستگاه آشنا شد و اصول مراقبت از هر بخش را جداگانه دانست. این دستگاه و اندامهای مختلف آن هم مانند دیگر اندامهای بدن احتمال بیماری دارد که ممکن است یک عضو آن را درگیر کرده یا کل دستگاه گوارشی را درگیر کند.
عملکرد دستگاه گوارش
همانطور که گفته شد در سیستم گوارشی بدن انسان اجزا و اندامهای مختلفی وجود دارد که هر کدام از آنها عملکرد مشخصی دارند و فعالیت آنها در کنار هم موجب انجام وظایف کلی این دستگاه میشود. به طور کل عملکرد دستگاه گوارش انسانها را میتوان در چند مورد خلاصه کرد که اولین فعالیتهای آن از دهان، اولین بخش دستگاه گوارشی آغاز و به رودهها و در نهایت خروج اضافات غذا از بدن ختم میشود. عملکرد و فرآیندهای سیستم گوارش طی مسیر گوارش غذاها انجام میشوند و مراحل زیر را شامل میشوند.
۱. بلع
اولین مرحله از سیستم گوارش با بلع آغاز میشود و این مرحله در دهان اتفاق میافتد. در این مرحله غذای مصرفی با بزاق دهان مخلوط شده، به کمک دندانها به بخشهای کوچک تقسیم میشود و پس از مخلوط شدن با بزاق دهان و آنزیمهای آن ابتدا وارد حلق میشوند و سپس به مریی وارد میشود. در زمان بلع مسیری که از حلق به حنجره و بینی متصل است بسته میشود تا غذا مستقیما به مری وارد شده و مسیر اشتباهی را طی نکند.
۲. انقباض
عملکرد دیگر دستگاه گوارش، انقباض است. انقباض و انبساط لولههایی که مسیر گوارش بدن وجود دارند به جلو رفتن غذا در سیستم و طی شدن مسیر جذب و هضم آن کمک میکنند. با کمک انقباضات لولههای سیستم گوارش هضم مکانیکی غذا انجام میشود و ورود غذا به اندامهای بعدی مانند معده و روده و هضم آنها سادهتر میشود. انقباضات در سیستم گوارشی دو نوع دارند. انقباضات موضعی و انقباضات گوارشی که در اصطلاح به آنها انقباض پریستالیسی هم گفته میشود.
۳. ترشحات
یکی از اصلیترین وظایف و عملکردها در سیستم گوارشی بدن ترشح آنزیمهای مختلف است. ترشحات این سیستم از غدد درون ریز و برون ریز انجام میشوند. البته این ترشحات صرفا آنزیم نیستند و بعضی اسیدهای سالم و طبیعی بدن که به هضم و گوارش غذا کمک میکنند را هم شامل میشوند. ترشحات بدن با ترشح آنزیمهای بلع در دهان آغاز میشوند. بعد از آنزیمهای دهان، ترشح آنزیمها در معده انجام میشود که مهمترین بخش ترشح آنزیمهای بدن است. البته دیوارههای روده و لولههای دستگاه گوارش هم در بعضی بخشها آنزیمها و ترشحاتی دارند که باز هم در هضم و عبور بهتر غذا تاثیرگذار است.
۴. هضم
اصلیترین عملکرد دستگاه و سیستم گوارش هضم است. هضم هم مانند ترشح آنزیمها از دهان آغاز و به خروج باقیمانده غذا که توسط بخشهای مختلف جذب نشده ختم میشود. شروع هضم غذاها ترکیب با آنزیمهایی است که در محیط دهان وجود دارند و بیشترین و اصلیترین بخش آن هضم توسط آنزیمهای معده است.
لیپازها یکی از آنزیمهای معده هستند که برای تجزیه چربیها نقش دارند یا پروتئازها در تجزیه پروتئین نقش دارند. البته آنزیمهای دیگری هم در این سیستم ترشح میشوند که از جمله آنها میتوان به آمیلاز که تجزیه کننده و مسئول هضم کربوهیدرات است اشاره کرد. پس از معده فرآیند هضم با عملکرد روده کوچک تکمیل و جذب نهایی غذاهای مصرفی انجام میشود.
۵. جذب
هضم، بلع، ترشح آنزیمها و سایر فعالیتهای سیستم گوارش با هدف جذب غذا انجام میشوند. به عبارت دیگر تمام مواد غذایی برای اینکه به مصرف سلولها رسیده و انرژی مورد نیاز بدن را تامین کنند نیاز به جذب دارند. جذب توسط پرزهایی که در سطح روده کوچک قرار دارند، سلولهای اپیتلیال و بعد از آن خون و دیگر بخشهای بدن انجام میشوند. شکل جذب مواد مختلف در بدن انسان متفاوت است. برای مثال کربوهیدارتها که از بیشتر مواد غذایی قابل دریافت هستند به صورت گلوکز، فروکتوز یا گالاکتوز جذب میشوند.
۶. دفع
تمام مواد غذایی قابل هضم نیستند. بخشی از مواد غذایی در بدن باقی میمانند و مازاد غذای مصرفی هستند که طی فرآیند دفع از بدن خارج میشوند. دفع آخرین مرحله از عملکرد سیستم گوارشی است و با انجام آن غذای باقیمانده از بدن خارج میشود. دفع فرآیندی است که دو یا سه بار در روز اتفاق میافتد اما بسته به وضعیت بدنی و سلامت فرد ممکن است به این صورت هم نباشد. در فرآیند دفع روده بزرگ، راست روده و درچههای مقعد نقش مهمتر را ایفا میکنند.هم چنین در صورتی که افراد دچار افتادگی روده شده باشند،دفع سخت تری خواهند داشت.
اجزای دستگاه گوارش
هر کدام از مراحل عملکرد سیستم گوارش و به طور کل فعالیت این سیستم در بدن با کمک اجزای مختلفی که در این سیستم وجود دارد انجام میشوند. اجزای دستگاه گوارش از دهان آغاز و به مقعد ختم میشوند. بهتر است بدانید،فیستول مقعدی به دلیل وجود آبسه در اطراف مقعد ایجاد می شود.در واقع میتوان گفت که سیستم گوارشی یک سیستم سرتاسری در بدن است که اجزا و بخشهای مختلف آن در تمام بدن کشیده شدهاند. هر کدام از اجزای دستگاه گوارش در کنار عملکرد اصلی خود برای گوارش غذا وظایف مختلف دیگری را هم بر عهده دارند اما اصلیترین وظیفه آنها کاری است که در سیستم گوارش انجام میدهند.
مطلب پیشنهادی : آیا فیستول خطرناک است ؟
۱. دهان
اولین بخش سیستم گوارش و آغازگر فرآیند هضم و جذب غذا دهان است. غذای مصرفی از دهان وارد بدن میشود و فرآیند اولیه هضم و نخستین عملکرد سیستم گوارش که همان بلعیدن است هم در دهان انجام میشود. غذای مصرفی در دهان طی جویدن با بزاق مخلوط میشود. همچنین شکست کربوهیدراتها در مرحله اول با کمک بزاق و آنزیمهای دهانی انجام میشود و چربیهای موجود در غذا هم توسط لیپاز زبانی جذب میشوند. مسیر بعدی سیستم گوارش بعد از دهان، حلق است.
۲. حلق
حلق بیشتر یک مسیر انتقالی است و نقش آن در هضم و جذب غذا انتقال آن است و آنزیم مهم و موثری در هضم ترشح نمیکند. حلق در مسیر دهان به مری و معده قرار داد. غذای مصرفی از طریق حلق ابتدا وارد مری و سپس معده میشود. مهمترین نقش حلق انتقال درست غذا از دهان به معده است تا غذا وارد مسیرهای دیگر مانند بینی یا نای نشود.
۳. مری
مری نیز نقشی مشابه حلق دارد و بیشتر یک قسمت انتقالی در سیستم گوارش است. البته در مسیر حلق به مری و لولههایی که در این بخش از سیستم گوارش وجود دارند غذا تا حدودی تجزیه مکانیکی میشود. در واقع غذا برای ورود راحتتر به معده نرمتر میشود. با ورود غذا به مری فرآیند گوارش جدیتر آغاز میشود.
۴. معده
اصلیترین بخش سیستم گوارش و قسمتی که در مسیر گوارش غذا تغییرات اصلی در آن رخ میدهد، معده است. معده وظایف مختلفی در سیستم گوارش ایفا میکند که از جمله آنها میتوان به نرم کردن غذا توسط شیره معده اشاره کرد. غذا در این بخش با شیره معده ترکیب و مخلوط شده و کیموس ایجاد میکند تا ورود آن به روده و ادامه گوارش سادهتر باشد. در این بخش از سیستم گوارش تجزیه پروتئینها هم انجام میشود. بخشی از فرآیند جذب مواد غذایی مانند الکل یا آسپیرین موجود در چربیها در معده اتفاق میافتد. معده همچنین فعالیتهای ضد میکروبی هم دارد. در انتهای فعالیت معده، توده غذایی مصرفی که به شکل کیموس در آمده وارد دوازدهه میشود.
۵. روده کوچک
از دیگر اجزای دستگاه گوارش انسان میتوان به روده کوچک اشاره کرد. در این بخش فعالیتهایی مانند مخلوط کردن کیموس تولید شده توسط معده با شیره گوارشی روده، جذب مواد غذایی در مسیر انتقال غذا از روده کوچک، جذب نهایی موادی که از تجزیه پروتئین، کربوهیدرات و چربیها باقی مانده است و گوارش فیزیکی با حرکاتی که توسط روده در انتقال غذا اتفاق میافتد، انجام میشود.
۶. روده بزرگ
در معده و روده کوچک بیشتر غذای مصرفی جذب شده و تقریبا اصلیترین موادی که از غذا گرفته میشود توسط بدن دریافت شده است. بعد از آن مواد غذایی وارد بخش یا اندام بعدی در سیستم گوارش یعنی روده بزرگ میشوند. در روده بزرگ جذب نهایی انجام میشود. هر چیزی که باقی مانده، ویتامینهایی که در معده یا روده جذب نشده، مواد هضمی که به درستی شکسته نشده در این بخش جذب، شکسته و وارد قسمت بعدی یعنی راست روده میشوند تا فرایند دفع آنها انجام شود.
۷. غدد گوارشی
قسمتهای گفته شده، اصلیترین بخش دستگاه گوارش هستند اما در این دستگاه بخشهای دیگری هم وجود دارند که از جمله آنها میتوان به غدد گوارشی اشاره کرد. غدد گوارشی به هضم بهتر غذاها و جذب بیشتر مواد مفید و مورد نیاز موجود در غذاها کمک میکنند. از جمله این غدد میتوان به کبد که آنزیم ترشح میکند و وظایفی مانند محلول کردن چربیها برای هضم راحتتر آنها را به عهده دارد، کیسه صفرا که وظیفه ذخیره و ترشح صفرا را دارد و پانکراس که بعضی از آنزیمهای گوارشی به وسیله آن تولید میشوند، اشاره کرد.
- بیمار شدن سیستم گوارش
سیستم گوارش هم مانند دیگر قسمتهای بدن احتمال بیماری دارد. بعضی از بیماریها و مشکلاتی که در این سیستم بروز میکنند خود اندامها را درگیر کرده و بعضی دیگر باعث درگیری دیگر اندامها میشوند. بیمار شدن سیستم گوارش با توجه به نقشی که در هضم و جذب غذا دارد و مصرف روزانه غذا یک امر عادی است. به خصوص اگر در انتخاب غذای مصرفی دقت نکرد و سبک تغذیه سالمی نداشت، احتمال بیمار شدن این بخش از بدن بسیار زیاد است. بیماریهایی که این سیستم را درگیر میکنند بسیار زیاد هستند. بعضی از این بیماریها کل دستگاه و بعضی دیگر تنها یک بخش از آن را درگیر میکنند.
علائم بیماری دستگاه گوارش
قبل از صحبت در مورد بیماریهای مربوط به سیستم گوارشی و انواع آنها نیاز است که با علائم این بیماریها آشنا باشید. بیشتر علائم بیماریهی مربوط به گوارش یکسان هستند. به علاوه بعضی از این بیماریها با عوارض و علائم بیماریهای دیگر مشابه هستند بنابراین علائم راه تشخیص قطعی نیست اما با مشاهده آنها میتوان زمان مراجعه به پزشک را متوجه شد. معمولا زمانی که علائم اولیه بیماری بروز پیدا کرده و با صبر کردن و تغییر در رژیم غذایی تغییر نمیکند باید به پزشک مراجعه کرد. از جمله علائم رایج بیماریها در دستگاه گوارش میتوان به درد شکم، خستگی شدید، کم آبی و حس خشکی در بدن، خونریزی از سیستم گوارش، از دست رفتن اشتها، فتق، سوهاضمه و دیگر موارد مشابه اشاره کرد.
بیماری های دستگاه گوارش
دستگاه گوارش بخشی حساس از بدن است. با توجه به اینکه انسان برای زنده ماندن به غذا وابسته است و غذا به طور روزانه استفاده میشود، هر گونه مشکل در غذای مصرفی یا داشتن رژیمی ناسالم باعث بیمار شدن بدن میشود و رایجترین بیماری در اثر مصرف غذای ناسالم، بیماری های دستگاه گوارش است. همانطور که گفته شد بروز بیماری در این بخش از بدن به چند صورت اتفاق میافتد.
در بعضی موارد بیماری های دستگاه گوارش اندامها و اعضای این دستگاه را درگیر میکنند که از رایجترین آنها میتوان به انواع سرطان در بخشهای مختلف بدن اشاره کرد. در دیگر موارد اما بیماری ناشی از آسیب دیدگی اندامها نیست بلکه ناشی از انجام نشدن فرآیند هضم به درستی است که دلایل مختلفی دارد و حتی نوع غذای مصرفی هم میتواند باعث آن باشد. برای مثال در بیماری گوارشی یبوست، نوع غذای مصرفی بیشتر از اختلال اندامها گوارشی موثر است. در ادامه چند مورد از رایجترین بیماری های دستگاه گوارش را بررسی خواهیم کرد.
۱. سرطان معده
سرطان رایجترین بیماریهای دستگاه گوارش است که بخشهای مختلف آن را درگیر میکند. این عارضه ممکن است در هر کدام از قسمتهایی که مستقیم در هضم غذا نقش دارند را درگیر کند. سرطان در هر بخش از این دستگاه با علائم مختلف بروز میکند و علت هر کدام متفاوت است. همچنین میزان شدت گیری و خطر در هر کدام از انواع سرطانهایی که این دستگاه را درگیر میکنند نیز تفاوت دارد. اولین و رایجترین سرطان سیستم گوارش، سرطان معده است.
سرطان معده در دو مرحله اولیه و پیشرفته بروز میکند و اگر در مرحله اولیه تشخیص داده شده و درمان به موقع انجام شود، مشکلات جدی برای فرد ایجاد نخواهد شد. این بیماری در مراحل اولیه با علائمی مانند سوء هاضمه، حالت تهوع، دردهای خفیف و نامحسوس در معده، بی اشتها شدن غیر عادی یا سیری بدون علت بروز میکند و در مراحل پیشرفته علائم آن جدیتر و قابل تشخیصتر هستند که از نمونههای آن میتوان کاهش وزن شدید، وجود خود در مدفوع یا استفراغ خونی را نام برد.
۲. سرطان روده کوچک
علاوه بر معده روده کوچک هم ممکن است دیگر سلولهای سرطانی شود. سرطان روده کوچک دلایل مختلفی دارد. سرطان در این بخش از بدن ممکن است دنباله سرطان معده باشد یا سلولهای سرطانی از همان ابتدا در این بخش از بدن تشکیل توده دهند. تشخیص اولیه سرطان در این بخش از سیستم گوارشی هم با بررسی علائم امکانپذیر است. از جمله علائم سرطان در روده کوچک میتوان به مشکلاتی مانند درد شکم که همراه با حالت تهوع باشد، نفخ شدید حتی با شکم خالی، کاهش اشتها، خستگی زود هنگام علیرغم خواب شبانه کافی، کاهش وزن شدید و ناگهانی، کمخونی، خون در مدفوع و تغییر رنگ و زرد شدن پوست اشاره کرد.
۳. سرطان روده بزرگ
بعد از روده کوچک روده بزرگ قرار دارد و این بخش از دستگاه گوارشی هم به سرطان مبتلا میشود. یکی از نکات مهمی که در مورد سرطان روده باید به آن توجه کرد شباهت زیاد علائم سرطان روده بزرگ با سرطان روده کوچک است. اختلاف در علائم این دو سرطان تنها در موارد جزئی است و در بیشتر موارد اصلی به هم شباهت دارند. از جمله علائم این سرطان میتوان به نفخ و درد شکمی، اسهال و استفراغ، خستگی علیرغم خواب کافی، کاهش وزن و اشتها به طور محسوس، کم یا زیاد شدن اجابت مزاج، خونریزی از مقعد و خون همراه با مدفوع و زردی پوست اشاره کرد که با جراحی سرطان روده می توانید تمامی این مشکلات را برطرف نمائید.
۴. سرطان کبد
کبد اندام اصلی سیستم گوارش نیست اما به عنوان بخشی از بدن که بعضی آنزیمهای گوارشی مهم از آن ترشح میشوند، میتوان آن را به سیستم گوارش هم نسبت داد. این عضو بدن و سیستم گوارش هم مانند دیگر اعضا احتمال بیماری دارد و رایجترین بیماری آن هم سرطان کبد است. سرطان کبد با علائمی مانند در در بخش بالای شکم، ورم و نفخ معده و شکم، کم شدن شدید اشتها، سیری زودرس، کاهش وزن، احساس ضعف، تب و تیره شدن ادرار بروز میکند. البته این بیماری هم ممکن است علائم دیگری داشته باشد اما رایجترین نشانههای آن موارد بالا هستند.
۵. سرطان مری
سرطان مری یکی دیگر از بیماریهای دستگاه گوارش و شایعترین نوع سرطان در دنیا است. این بیماری از نظر آمار شیوع رتبه دهم در میان انواع سرطان را در اختیار دارد. سرطان مری از بافتهای داخلی این اندام آغاز میشود و معمولا تا زمانی که تومور پیشرفت نکرده و از حالت خوش خیم به بدخیم در نیاید، علائم چندانی نخواهد داشت. از رایجترین مشکلاتی که سرطان مری ایجاد میکند عدم توانایی مصرف غذا است. زمانی که توده سرطانی در این ناحیه رشد کرده و بدخیم شود فرد حتی توانایی بلعیدن سادهترین غذاها مانند سوپ را هم نخواهد داشت. از علائم این نوع سرطان میتوان به استفراغ یا سرفه خونی، سوزش سر دل و بالای معده، سرفه مزمن همراه با گرفتگی شدید صدا و کاهش وزن محسوس و ناخواسته اشاره کرد.
۶. سندروم روده تحریک پذیر
سندروم روده تحریک پذیر دیگر عارضهای است که احتمال بروز آن در سیستم گوارش وجود دارد. این بیماری هم جز اختلالات شایع این سیستم در بدن است و معمولا تا زمانی که علائم آن شدید نشوند ایجاد ناراحتی نمیکند. سندروم روده تحریک پذیر یک بیماری مزمن است که علائم آن بسته به شرایط بیمار متفاوت است. این بیماری بیشتر در زنان رخ میدهد و یک بیماری خطرناک نیست اما به دلیل مشکلاتی که در وضعیت زندگی فرد ایجاد میکند، آزاردهنده و غیر قابل تحمل است. از علائم سندروم روده تحریک پذیر میتوان به مواردی مانند تغییر در وضعیت روده، احساس نیاز به دفع ادرار یا مدفوع بلافاصله پس از مصرف غذا، تورم یا نفخ شکمی شدید، احساس پر بودن معده بعد از دفع مدفوع و درد شکم اشاره کرد.
۷. کبد چرب
کبد چرب دیگر بیماری رایج در سیستم گوارش است که بیشتر افراد را به خود مبتلا میکند. در حالت عادی کبد حاوی مقداری چربی است که برای عملکرد صحیح آن کاربرد دارند اما زمانی که بیمار به کبد چرب مبتلا میشود، میزان چربی در این اندام بیش از مقدار نیاز و عادی افزایش پیدا میکند و گاهی آنقدر زیاد میشود که سلامت کبد و سلامت کل بدن را دچار مشکل میکند.
بروز کبد چرب دلایل مختلفی دارد که شایعترین آن مصرف الکل یا زیادهروی در مصرف غذاهای فست فودی و نیمه آماده است. این بیماری همچنین با علائم مختلفی مانند ضعف، خونریزی از بینی، زرد شدن پوست، درد شکم، تورم پاها، احساس گیجی و خستگی، خارش پوست، زرد شدن چشم، بزرگ شدن پستان در مردان و موارد مشابه دیگر اشاره کرد.
۸. افتادگی روده پرولاپس
افتادگی روده پرولاپس یکی دیگر از مشکلات سیستم گوارش است که در زمان بروز آن اعضای بدن به خصوص در سیستم گوارش از محل طبیعی خود پایینتر میآیند و در اصطلاح افتاده میشوند. با ابتلا به این بیماری بخش انتهایی روده بزرگ تا حدی افتاده میشود که از مقعد بیرون میزند. پرولاپس یک بیماری مزمن و خطرناک نیست. در واقع این بیماری عارضهای نیست که به محض ابتلای آن به پزشک مراجعه کرد اما در صورتی که بروز مشکل کرده و در سبک زندگی فرد اختلال ایجاد کند، باید فورا به پزشک مراجعه کرد تا اقدامات درمانی آغاز شوند.
پرولاپس انواع مختلفی دارد که از جمله آنها میتوان به خروج کلی رکتوم از مقعد، خروج بخشی از پوشش آن و افتادگی بدون خارج شدن رکتوم اشاره کرد. این بیماری در مراحل اولیه علائمی مانند بواسیر دارد و با احساس برآمدگی در مقعد یا خونریزی از مقعد بروز میکند اما در شدیدترین حالت علائم آن مواردی مانند بیاختیاری مدفوع یا مشاهده تودهای قرمز رنگ خارج از مقعد خواهند بود.
۹. بواسیر و درمان بواسیر
بواسیر بیماری شایع دیگر سیستم گوارش است که آمار ابتلا به آن بسیار زیاد است. این بیماری و پرولاپس شباهتهای زیادی به هم دارند. این بیماری قسمت انتهای راست روده را درگیر میکند و به صورت سیاهرگی متورم است که از مقعد خارج میشود. این بیماری که هموروئید هم گفته میشود، معمولا با درد اولیه در ناحیه مقعد آغاز میشود. این بیماری مشکلات زیادی برای بدن ایجاد میکند که مهمترین آن مشکل در نشستن، راه رفتن و انجام فعالیتهای روزمره است.
بواسیر و درمان بواسیر یک موضوع جدی است و اگر به موقع انجام نشود، مشکلات زیادی همراه خواهد داشت. بسیاری از بیماران به دلیل خجالت و مسائل این چنینی از مراجعه به پزشک خودداری میکنند یا از درمانهای خانگی استفاده میکنند، در حالیکه بواسیر جز بیماریهایی است که درمان خانگی در آن به علت مشکلاتی مانند عفونت خطرناکتر از خود بیماری است. بهترین درمان بواسیر جراحی است و برای انجام این کار هم مراجعه به پزشکان حاذق و با تجربه در زمینه مشکلات گوارشی و درمان آن بهترین راه است.
۱۰. یبوست
درمان یبوست یکی دیگر از مشکلات شایع در سیستم گوارش است که در زمان ابتلا به آن حرکات روده، به خصوص در ناحیه روده بزرگ که مراحل نهایی هضم و دفع مواد غذایی را انجام میدهد، کمتر و سختتر میشود. این بیماری به دلایل مختلفی بروز میکند که از جمله آنها میتوان به تغذیه ناسالم و رژیم غذایی نامناسب، بیماریهای دیگر، مصرف بعضی داروها و مشکلات داخلی سیستم گوارش اشاره کرد. در زمان ابتلا به یبوست فرد توانایی دفع مدفوع نخواهد داشت. این مشکل به دلیل دیر انجام شدن فرآیند هضم و سفت شدن مدفوع اتفاق میافتد و تعداد دفعات مدفوع را تا حدی کم میکند که به مشکلات ناراحتکننده مانند نفخ همیشگی یا کاهش اشتها منجر میشود.
این بیماری با علائمی مانند دشواری در دفع و حتی خونی شدن مدفوع، احساس عدم تخلیه روده به طور کامل، کاهش شدید اشتها علیرغم گرسنگی، نفخ شکمی، بیحالی و مواردی مانند احساس آرامش با فشار وارد کردن به شکم بروز میکند. نوسان وزنی، بارداری، تغییر در رژیم غذایی، نوشیدن آب کمتر از نیاز بدن، نداشتن تحرک، مصرف بعضی داروهای خاص و مشکلات عصبی و روحی از جمله دلایلی هستند که باعث ابتلا به این بیماری میشوند.
۱۱. فیستول مقعدی
فیستول مقعدی از دیگر بیماریهای دستگاه گوارشی است که بیشتر ما با اسم آن آشنا هستیم اما اینکه دقیقا چه نوع بیماری و عارضهای است را نمیدانیم. فیستول مقعدی انواع مختلفی دارد و یک بیماری عفونی است که در بخش نشیمنگاهی بروز میکند. فیستول مقعدی در کانال خروجی مقعد ایجاد میشود و یک لایه چرکی یا عفونی است که در مسیر این کانال بروز میکند. این عارضه عفونی هم مانند دیگر انواع عفونت یک بیماری جدی است و اگر به موقع درمان نشود، مشکلات جدیتری مانند خونریزی از مقعد را باعث میشود. فیستول مقعدی انواع مختلفی مانند نعل اسبی، صفاقی، اسفنکتریک و خارجی دارد که محل و شکل بروز هر کدام از آنها متفاوت است.
شایعترین علائم این بیماری درد در ناحیه مقعد و نشیمنگاه، قرمز شدن اطراف مقعد، التهاب، سوزش، خارش، خونریزی از محل مقعد، تب و دفع دردناک ادرار و مدفوع است. به محض مشاهده علائم این بیماری باید فورا به پزشک مراجعه کرد تا علت، محل دقیق و نوع عارضه عفونی مشخص شده و فرآیند درمان آغاز شود. عفونت در این بخش از بدن هم مانند دیگر بخشهای بدن احتمال گسترش دارد و اگر به موقع درمان نشود، ابتدا به اندامها و بخشهای اطراف مقعد و سپس به تمام بخشهای بدن گسترش پیدا میکند.
۱۲. شقاق مقعدی
از دیگر بیماریهای شایع و رایج سیستم گوارش میتوان به شقاق مقعدی اشاره کرد. این بیماری به صورت یک شکاف باریک در پوسته دیواره مقعد ایجاد میشود. این بخش از قسمت تحتانی بدن بیشترین گیرندههای عصبی را دارد، به همین دلیل کوچکترین عارضه در اطراف آن باعث مشکلات بسیار جدی مانند درد شدید یا سوزش شدید و غیر قابل تحمل میشود. شقاق مقعدی با درد شدید، خونریزی و گاها سوزش همراه است.
بسیاری از بیماران این عارضه را با بواسیر اشتباه میگیرند اما این دو عارضه کاملا متفاوت هستند. بواسیر نوعی بیماری است که به مرور بروز میکند و کم کم شدت میگیرد اما شقاق مقعدی ناگهانی ایجاد میشود و حتی ممکن است یک فرد چندین بار به آن مبتلا شود. از علائم این بیماری که بهترین راه تشخیص آن نسبت به شقاق مقعدی هستند، میتوان به درد متناوب در ناحیه مقعد اشاره کرد. خونریزی از ناحیه مقعد، قرمز شدن محل بروز زخم، تب ناشی از عفونت کردن زخم و ترک ایجاد شده، تورم، التهاب و سوزش و خارش در ناحیه زخم، ترک قابل مشاهده و درد در زمان دفع مدفوع از دیگر عوامل بروز شقاق مقعدی در دستگاه گوارش هستند.
علت بیماری های گوارشی
زمانی که علائم بیماری در فردی بروز میکند، اولین سوالی که برای او ایجاد میشود علت بروز بیماری است. گاهی افراد تصور میکنند که سبک زندگی کاملا سالم و نرمالی دارند اما با این وجود دچار یک بیماری گاها خطرناک میشوند. در این شرایط آشنایی با علائم ابتلا به بیماری تا حد زیادی به تشخیص و درمان درست و به موقع بیماری کمک میکند. بیشتر بیماریهای گوارشی جز بیماریهای شایع و رایج هستند که مسائل مختلفی باعث ابتلا و بروز آنها میشوند. از جمله علل ابتلا به بیماری های دستگاه گوارش میتوان به برخی از موارد زیر اشاره کرد.
۱. کمبود فیبر در غذا
فیبر یکی از مهمترین موادی است که به عملکرد صحیح دستگاه گوارش به خصوص رودهه کمک میکند. با توجه به اینکه طولانیترین مسیر هضم غذا مربوط به رودهها است، کمبود فیبر در غذا قبل از هر چیز باعث بروز مشکل در این اندامها میشود. افرادی که فیبر کمی در غذای مصرفی خود دارند یا بدن آنها به هر دلیل جذب فیبر ندارد، دچار مشکلاتی مانند یبوست میشوند و در صورتی که این مشکل طولانی شده و اقدامی برای درمان آن نشود، به مشکلات و بیماریهای جدیتر مانند عفونت یا بواسیر منجر میشود.
۲. حساسیت به لبنیات
حساسیت به لبنیات و مشکلات ناشی از حساسیت به این مواد از علل دیگر ابتدا به مشکلات گوارشی است. برخی افراد به طور مادرزادی قادر به هضم لاکتوز نیستند. این افراد پس از دوران شیرخوارگی به این مدل حساسیت مبتلا میشوند و با مصرف شیر و لبنیاتی حاوی لاکتوز به مشکلاتی مانند گاستریت، اسهال و ناراحتی معده دچار میشوند. حساسیت به لبنیات یک عارضه جدی است و در صورتی که فرد به این عارضه مبتلا باشد باید به رژیم غذایی خود دقت زیادی داشته باشد، در غیر این صورت احتمال بروز مشکلات حادتر برای فرد وجود خواهد داشت.
۳. سبک زندگی
سبک زندگی اشتباه دیگر عامل بروز بیماریهای گوارشی و سیستم گوارش است. نداشتن تحرک کافی، ورزش نکردن، نوسان وزنی و چاق و لاغر شدن دائمی، مصرف بیش از اندازه غذاهای آماده و رستورانی، مصرف بیش از اندازه نمک، شکر و چربیها و بسیاری موارد دیگر از مشکلات سبک زندگی هستند که باعث بروز بیماریهای گوارشی مختلف میشوند. این عامل یکی از مهمترین دلایل بیماریهای سیستم گوارش است. به عبارت دیگر میتوان گفت که بیشتر بیماریهای سیستم گوارش به خصوص انواع سرطان به دلیل مشکلاتی که در سبک زندگی فرد وجود دارد، بروز میکند.
۴. عوارض جانبی بعضی داروها
عوارض جانبی بعضی داروها از دیگر دلایل ابتلا به مشکلات بیماریهای سیستم گوارش است. از جمله این داروها میتوان به مواردی مانند قرصهای ضدبارداری حاوی آلومینیوم اشاره کرد. این قرصها اسید معده را خنثی میکنند و اون باعث هضم دیرتر و سختتر غذاها میشود. داروهای ضد افسردگی به دلیل ترکیباتی که دارند از دیگر دلایل ابتلا به بیماریهای سیستم گوارش هستند. قرص آهن یکی دیگر از داروهایی است که مصرف آن در بعضی افراد ایجاد حساسیت کرده و با علائمی مانند درد معده، حالت تهوع، یبوست و اسهال همراه میشود. مصرف بیش از اندازه مسهلها نیز با تاثیر در عضلات روده باعث مشکلات گوارشی مختلف میشود.
۵. استرس و فشارهای روحی
استرس و فشارهای روحی و روانی از دیگر عوامل ابتلا به بیماریهای دستگاه گوارش هستند. استرس نه تنها در بیماریهای گوارشی بلکه در بیشتر بیماریها و مشکلاتی که فرد به آنها مبتلا میشود تاثیرگذار است. استرس و فشارهای روحی به خصوص زمانی که همراه با مصرف داروهای ضد افسردگی باشند باعث مشکلات شدیدی برای فرد میشوند. دردهای عصبی معده که ناشی از نگرانی یا اضطراب هستند و با شدت گرفتن باعث اختلال در زندگی روزمره میشوند از رایجترین مشکلات دستگاه گوارش هستند که استرس و فشارهای روانی باعث بروز آنها میشوند.
۶. تغییر ناگهانی در وضعیت زندگی
هر تغییر ناگهانی در وضعیت زندگی نیز باعث ابتلای فرد به بیماریهای دستگاه گوارشی میشود. برای مثال سفرهای طولانی مدت، به خصوص سفرهای هوایی و دریایی از مهمترین موضوعاتی هستند که باعث بروز مشکلات در دستگاه گوارشی مانند مشکل در هضم، جذب و دفع غذا میشوند. فشار ناشی از ارتفاع در سفرهایی هوایی و فشار ناشی از استرس و ترس در سفرهای دریایی باعث مشکلاتی مانند درد در معده، نفخ و مشکلات دفع مانند یبوست میشوند.
۷. انگل ها و باکتری ها
انگل ها و باکتری ها از دیگر مسائلی هستند که در ابتلا به بیماریهای جدی دستگاه گوارش نقش مهمی دارند. علاوه بر انگل و باکتری، قارچها، ویروسها و سلولهای عفونی هم میتوانند باعث بروز بیماریهای مختلف شوند. این عوامل بیماریزا باعث مشکلات مختلفی میشوند که از شایعترین آنها میتوان به زخم معده، سرطان و عفونتهای معده، به خصوص عفونتهای مقعدی اشاره کرد. البته همه باکتریها برای بدن مضر نیستند و باکتریهایی هم وجود دارند که با کمک به فرآیند هضم غذا، جذب مواد غذایی مختلف را سادهتر میکنند.
۸. بارداری
دوران بارداری زمانی است که تغییرات زیادی در بدن ایجاد میشود و یکی از این تغییرات، مشکلاتی است که در سیستم گوارش ایجاد میشوند. شایعترین مشکل در دستگاه گوارش که در دوران بارداری رخ میدهد حالت تهوع در هفتههای دوم تا دوازدهم بارداری است. رشد جنین باعث تنگ شدن محل اندامها میشود و با فشار به رودهها باعث سخت شدن عملکرد آنها میشود که در نهایت بیماری یبوست را ایجاد میکند. رفلاکس یا اسید معده دیگر عارضه رایجی است که در دوران بارداری رخ میدهد.
۹. سابقه بیماری های گوارشی و درمانهای آن
یکی دیگر از دلایل ابتلا به بیماریهای جدی و مزمن گوارشی سابقه بیماری های گوارشی و درمانهای آنها است. سادهترین درمانها مانند مصرف داروهای معده، مشکلاتی مانند رفلاکس شدید و موارد مشابه احتمال ابتلا به بیماریهای مختلف مانند سرطان اندامهای گوارشی را شدت میدهند.
درمان های مختلف مربوط به دستگاه گوارش
بیشتر افراد با بروز اولین علائم بیماریهای گوارشی به سراغ درمانهای خانگی میروند. برای مثال با بروز درد معده افراد به سراغ مصرف داروهای گیاهی یا گرم کردن معده میروند یا با بروز مشکلاتی مانند یبوست شروع به مصرف عرقیات یا دمنوشها میکنند. شاید این اقدامات در اوایل بیماری نتیجهبخش باشند و باعث تسکین موقتی درد یا عارضههای معده شوند اما در طولانی مدت نه تنها موثر نبوده بلکه به مشکلات جدیتر منجر میشوند. به همین دلیل توصیه میشود که حتی با بروز اولین علائم و مشکلات در سیستم گوارش هم فورا به پزشک مراجعه کرد تا درمان به صورت تخصصی انجام شود. موارد زیر، چند مورد از درمان های مختلف مربوط به دستگاه گوارش هستند.
۱. جراحی سرطان روده
جراحی سرطان روده بهترین درمان برای سرطان روده بزرگ و کوچک است. سرطان روده سختترین پروسه درمان در میان بیماریهای مختلف سیستم گوارش را دارد. درمان این عارضه بسته به شدت بیماری در چند مرحله انجام میشود. در مرحله اول و زمانی که بیماری هنوز خفیف است جراحی با برداشتن قسمتی از روده که سلولهای سرطانی در آن تشکیل شدهاند، انجام میشود و باعث بهبودی فرد میشود. کولونوسکوپی رایجترین روش جراحی روده به منظور درمان سرطان است. برای انجام این جراحی چند برش کوچک در سطح شکم بیمار ایجاد میشود و دستگاههای مخصوص جراحی از طریق همین برشها وارد بدن میشوند و فرآیند جراحی انجام میشود. بررسی وضعیت داخلی بدن بیمار در این شیوه جراحی با کمک نمایشگر و دوربینی که همراه با ابزار جراحی به داخل روده فرستاده میشود، امکانپذیر است.
۲. لیزر مقعد
لیزر مقعد از دیگر روشهی قطعی و نتیجهبخش برای مشکلات سیستم گوارشی است که برای بسیاری از بیماریهای این قسمت از بدن انجام میشود. لیزر برای درمان فیستول مقعدی، بواسیر یا هموروئید، شقاق مقعدی، کیست مویی و بیماریهای مختلف دیگر در سیستم گوارش انجام میشوند. در این روش پزشک بدون هیچگونه برش یا استفاده از ابزارهایی مانند تیغ یا چاقوی جراحی و تنها با کمک لیزر مشکلات گفته شده را درمان میکند. لیزر در واقع با مسدودسازی بافتهای آسیب دیده و ترمیم شکافهایی که در اثر بیماریهای مختلف ایجاد شده باعث درمان و تسکین مشکلات ناشی از بیماری در کوتاهترین زمان میشود.
۳. جراحی های دستگاه گوارش
علاوه بر سرطان روده که درمان اصلی آن جراحی است، جراحی های دستگاه گوارش برای بیماریهای دیگر هم انجام میشوند. جراحی کبد، جراحی صفرا، پانکراس، معده و هر کدام از اعضای دستگاه گوارش جراحیهای این سیستم را تشکیل میدهند که بعضی از آنها به دلیل بیماری هم نیستند. برای مثال بسیاری از بیمارانی که به دنبال لاغری و کاهش وزن هستند از جراحی معده که یکی از جراحیهای دستگاه گوارش است استفاده میکنند تا با کاهش حجم معده خود لاغری و کاهش وزن را تجربه کنند.
از روشهای مختلف جراحی سیستم گوارش میتوان به جراحی باز اشاره کرد. در این روش جراحی یک برش بزرگ روی سطح شکمی و نزدیک به اندامی که نیاز به جراحی دارد ایجاد میشود و تغییرات لازم و فرآیند جراحی مستقیما توسط خود پزشک انجام میشود اما در روشهای دیگر مانند لاپاراسکوپی، کولونوسکوپی و روشهای مشابه، فرآیند جراحی غیر مستقیم است. در این روشها هم برش ایجاد میشود اما برشی کوچک در حد یک سانتیمتر و صرفا به اندازه وارد کردن ابزارهای جراحی ایجاد میشود.
اقدامات و مراقبت های قبل و بعد از درمان بیماریهای گوارشی
یکی از موضوعات مهم در درمان بیماریهای گوارشی به خصوص زمانی که درمان با کمک روش جراحی که رایجترین درمان بیماریهای این بخش از بدن نیز هست، مطرح میشود، اقدامات قبل و بعد از درمان این بیماریها است. اقدامات و مراقبت های قبل و بعد از درمان بیماریهای گوارشی موارد مختلفی را شامل میشوند که از جمله آنها میتوان به معاینه کامل بیمار و انجام آزمایشات تجویز شده توسط پزشک اشاره کرد. همچنین لیستی از داروهای مصرفی بیمار نیز باید به پزشک ارائه شوند تا بر اساس آنها روش درمان انتخاب شود. البته بعد از درمان هم مراقبتهایی نیاز است که به بهبود سریعتر بیمار کمک میکنند.
مهمترین مراقبتهای بعد از درمان بیماریهای گوارشی مواردی مانند مصرف منظم داروهای تجویزی طبق دستورالعمل پزشک، رعایت یک رژیم غذایی سالم و پرهیز از مصرف غذاهای چرب و ناسالم، فعالیت بدنی و ورزش منظم از دیگر مراقبتهایی هستند که پس از درمان بیماریهای گوارشی باید انجام داد تا درمان سریعتر و راحتتر انجام شود.
نکات مهم در درمان بیماری های گوارشی
با پیشرفت علم پزشکی درمان بیماریهای امروزی اصلا سخت نیست. به خصوص بیماریهایی مانند بیماریهای دستگاه گوارشی با درمانهای امروزی سریعتر و راحتتر از گذشته انجام میشوند، تنها کافی است برخی نکات را در درمان بیماری رعایت کرد. از جمله نکات مهم در درمان بیماری های گوارشی رعایت دقیق دستورالعملهایی است که توسط پزشک به بیمار گفته میشود. این دستور العملها ممکن است شامل مصرف یک داروی خاص برای درمان، تغییر در سبک و شیوه زندگی و حتی تغییر در ساعت خواب و بیداری باشند. دیگر موضوع مهمی که بیماران مبتلا به عارضههای گوارشی باید به آن توجه داشته باشند، انتخاب پزشک مناسب برای درمان بیماری است. به خصوص زمانی که درمان با جراحی انجام میشود، اهمیت انتخاب پزشک خوب دوچندان میشود.
بهترین جراح تهران
همانطور که گفته شد انتخاب بهترین پزشک برای درمان بیماریهای گوارشی مهمترین موضوع است، به خصوص زمانی که نیاز به جراحی باشد. برای انتخاب بهترین جراح تهران یا هر شهر دیگری کافی است به برخی مسائل توجه کرد. پزشکی که برای جراحی مشکلات معده انتخاب میشود باید سابقه خوبی در زمینه درمان بیماریهای این سیستم به خصوص جراحی داشته باشد. پزشک باید به انواع روشهای جراحی و جزئیات آنها مسلط باشد. همچنین میزان رضایت بیماران از پزشک هم در انتخاب او موثر هستند. پزشک باید توانایی برقرار ارتباط خوبی با بیمار خود داشته باشد. همچنین پیگیری و رسیدگی به وضعیت بیمار قبل از جراحی و نحوه رسیدگی به بیمار بعد از جراحی هم از جمله مسائلی هستند که در انتخاب بهترین جراح تهران کمک زیادی میکنند.
نتیجهگیری
دستگاه گوارش یکی از مهمترین بخشهای بدن است که با توجه به نقش حساسی که دارد، کوچکترین عارضه و مشکل در آن باعث مشکل در تمام بدن میشود. به منظور درمان مشکلات این بخش از بدن تنها باید به پزشکان ماهر و با تجربه مراجعه کرد و نکات انتخاب بهترین پزشک، به علاوه برخی روشهای درمان در این مطلب گفته شد. البته پیدا کردن پزشک مناسب برای درمان این بیماریها چندان سخت نیست، برای مثال با مراجعه به دکتر ایزدی میتوانید بدون هیچ دغدغهای مشکلات مربوط به سیستم گوارشی را درمان کنید. راههای ارتباطی و خدمات دکتر ایزدی در زمینه درمان بیماریهای گوارشی را میتوانید در بخشهای مختلف سایت مشاهده کنید.
سوالات متداول دستگاه گوارش
۱. دستگاه گوارش چیست؟
دستگاه گوارش بخشی از بدن است که فرآیند هضم غذای مصرفی، جذب مواد مختلف از آن و تامین انرژی بدن و سلولها با کمک آن انجام میشود.
۲. عملکرد دستگاه یا سیستم گوارش شامل چه مواردی چیست؟
بلع، هضم، جذب و دفع غذای مصرفی اصلیترین عملکرد سیستم گوارشی هستند که در همه افراد با شرایط مشابه انجام میشوند.
۳. اولین بخش از سیستم گوارش چیست؟
سیستم گوارشی در انسانها با دهان آغاز میشود. غذا از طریق دهان وارد بدن میشود و فرآیند اولیه هضم مانند خورد شدن ذرات غذا، ترکیب آن با آنزیمها و انتقال به معده همگی از طریق دهان انجام میشوند.
۴. در آخرین بخش از مسیر گوارش چه اتفاقی رخ میدهد؟
در آخرین مرحله از مسیر گوارش، مقدار باقیمانده از غذا که دیگر حاوی مادهای برای جذب و انرژی بخشی به بدن نیست از طریق راست روده و مدفوع از بدن خارج میشود.
۵. شایعترین بیماری گوارشی کدام است؟
انواع سرطانهای معده، روده و مری، مشکلاتی مانند بواسیر یا هموروئید، رفلاکس و یبوست از شایعترین مشکلات و بیماریهای گوارشی هستند.
۶. درمان کدام بیماری دستگاه گوارش سختتر است؟
سرطان روده به دلیل مسیر رودهها و احتمال بازگشت سلولهای سرطانی نسبت به دیگر انواع بیماریهای گوارشی درمان سختتری دارد.
۷. اولین اقدام با مشاهده علائم بیماریهای گوارشی چیست؟
با بروز اولین علائم هشداردهنده در مورد بیماریهای گوارشی باید فورا به پزشک مراجعه کرد. مشکلات گوارشی درمانهای جدی نیاز دارند و با درمانهای خانگی نمیتوان به رفع آنها کمک کرد.
۸. رایجترین درمانهای مشکلات و بیماریهای گوارشی کدامند؟
بیشتر بیماریهای گوارشی با دارو درمانی برطرف میشوند اما جراحی نیز جز درمانهای رایج بیماریهای این دستگاه است.
۹. کدام اقدامات قبل از درمان بیماریهای گوارشی اهمیت بیشتری دارند؟
قبل از اقدام به هرگونه درمانی در مورد بیماریهای گوارشی ابتدا باید از طریق معاینه وضعیت بدن مطلع شد. محل دقیق عامل بیماری، شدت آن و انتخاب درمان مناسب با کمک معاینه که مهمترین اقدام قبل از درمان بیماریهای گوارشی است، مشخص میشوند.